Zły

Żyjemy tu, w Warszawie, życiem tramwajowym. Znaczy to, że w naszej warszawskiej epoce tramwaj wzniósł się do roli symbolu. Oczywiście – tramwaj wyraża miejską jednostkę komunikacyjną, taką samą jak trolejbus czy autobus. […] Tramwaj wyzwala w nas dziś w Warszawie cenną bezpośredniość przeżywania i dlatego żyjemy tu, w Warszawie, życiem tramwajowym.

  Zły to kultowa polska powieść czasów powojennych. Leopold Tyrmand umieścił jej akcję w Warszawie. W dedykacji autor przekazuje nam, że książka została poświęcona właśnie stolicy Polski wczesnych lat pięćdziesiątych. Każdy rozdział rozpoczyna się w podobnym tonie, jak fragment przytoczony powyżej – opisuje jedną z wielu warszawskich „zalet” lub czasami jest nawet apostrofą do nich.

   Początek lat pięćdziesiątych zeszłego wieku. W stolicy grasuje ktoś, kogo już niedługo warszawiacy zaczną nazywać ZŁYM. Ów człowiek postawił się ponad prawem i jego celem zaprowadzenie porządku w mieście. Zawsze jest tam, gdzie coś się dzieje – nokautuje oprychów i znika. Nikt nie potrafi go opisać, to znaczy – potrafi, ale na milicji nie zostały jeszcze złożone dwa takie same zeznania dotyczące wyglądu ZŁEGO.

   Warszawa jest podzielona. Część osób życzy ZŁEMU jak najlepiej, część osób pragnie go ukatrupić. I oczywiście jest jeszcze milicja, która ze wszystkich sił stara się go aresztować.

     W Złym krzyżują się historie przedstawicieli tych trzech grup. Na samym końcu te opowieści splatają się w spójną całość. Uważam że sposób w jaki autor buduje napięcie wokół głównego wątku, to jak przenikają się i wzajemnie do siebie odnoszą poszczególne historie to literacki majstersztyk. Dzięki temu autor ukazuje nam swoje ukochane miasto z wielu punktów widzenia i to, moim zdaniem, jest sensem tej książki. W pewnym momencie przestało mnie obchodzić kim jest ZŁY, jak naprawdę się nazywa i skąd się wziął. Przestały mnie obchodzić (wiem, że to dziwnie brzmi) losy innych bohaterów – zaczęłam się zastanawiać jak oni postrzegają Warszawę, jak stolica zmieniała się (i nadal zmienia) na ich oczach, co ona dla nich znaczy. I co znaczy dla samego Tyrmanda. W tej książce Warszawa jest równie ważna jak Paryż w „Nędznikach” Hugo. Staje się pełnoprawnym, jeśli nie pierwszoplanowym bohaterem powieści.

      Zastanawiam się, czy nie sięgnęłam za Złego trochę za wcześnie – nie znam wielu kontekstów, pozwalających odczytać wiele ważnych dla tej książki aluzji. Tylko intuicyjnie czułam, że pewne rzeczy są ważniejsze od innych. Powojenna Warszawa jest dla mnie zupełnie obcym światem. Nie jestem nawet warszawianką i, pomijając egzotykę historyczną, nawet nazwy własne w większości nic mi nie mówią. Ta powieść to moje pierwsze tak wyczerpujące spotkanie z Warszawą. Dlatego kiedyś na pewno do niej wrócę. Być może w roli przewodnika po innym zupełnie już mieście.

Autor: Leopold Tyrmand

Wydawnictwo: Wydawnictwo MG

Data wydania (to wydanie): 2015